Δημοσιογραφία των πολιτών: σύμμαχος ή εχθρός των επαγγελματιών της είδησης;

Του Βασίλη Ντίνου

Σε συζητήσεις συναδέλφων που έχω συμμετάσχει σχετικά με την κρίση που περνάει τα τελευταία χρόνια ο χώρος της δημοσιογραφίας και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στην Ελλάδα, έχω παρατηρήσει ότι οι αιτίες είναι λίγο ή πολύ γνωστές και μας βρίσκουν  όλους σύμφωνους. Διαπιστώνω όμως ότι ακόμα και μεγαλύτεροι από εμένα σε ηλικία συνάδελφοι παραβλέπουν εκείνη που για έναν επαγγελματία δημοσιογράφο είναι ίσως η σημαντικότερη: το γεγονός ότι έχει χάσει την ικανότητα του να διαμεσολαβεί ανάμεσα στην είδηση και το κοινό του.

Κατά την άποψη μου, σε αυτή την κατάσταση  συντέλεσαν δύο σημαντικοί παράγοντες: αφενός η υποβάθμιση του ρόλου του δημοσιογράφου καθώς και η γενικότερη απαξίωση σε πολλές περιπτώσεις από τον ίδιο του έργου του. Αφετέρου, στο γεγονός ότι λόγω της εξέλιξης των τεχνολογιών και της πληροφορικής οι πρώην αναγνώστες του έχουν γίνει κατά κάποιο τρόπο συνάδελφοι ή και ανταγωνιστές του, αφού με την χρήση των νέων μέσων επικοινωνίας μπορούν μόνοι τους να παράγουν και διανείμουν πληροφορίες και περιεχόμενο.

Η τεχνολογία των νέων μέσων όπως τα κοινωνικά δίκτυα και τα blogs σε συνδυασμό με την εξάπλωση των κινητών τηλεφώνων, έχουν κάνει την δημοσιογραφία των πολιτών περισσότερο προσβάσιμη στο κοινό παγκοσμίως. Στην διεθνή βιβλιογραφία της επικοινωνίας και των δημοσιογραφικών σπουδών ο όρος δημοσιογραφία των πολιτών (citizen journalism) ή συμμετοχική δημοσιογραφία (participatory journalism) έχει καθιερωθεί τα τελευταία χρόνια ως «η εναλλακτική και ακτιβίστικη μορφή συγκέντρωσης και αναφοράς ειδήσεων η οποία λειτουργεί εκτός των κυρίαρχων μέσων μαζικής ενημέρωσης, χρησιμοποιεί τις ίδιες δημοσιογραφικές πρακτικές αλλά που κατευθύνεται από διαφορετικούς στόχους και ιδέες και βασίζεται σε εναλλακτικές πηγές από ότι η παραδοσιακή ή κυρίαρχη δημοσιογραφία».

Αντιπροσωπευτικά παραδείγματα της δημοσιογραφίας που παράγεται από μη επαγγελματίες δημοσιογράφους θα μπορούσαμε να αναφέρουμε, μεταξύ άλλων, την κάλυψη και μετάδοση των γεγονότων της Αραβικής Άνοιξης, του κινήματος “Occupy Wall street” αλλά και των πρόσφατων διαδηλώσεων στην Τουρκία.

Η άνοδος των εναλλακτικών μορφών ενημέρωσης με τη χρήση της τεχνολογίας αναπόφευκτα δημιουργεί μια σειρά ερωτήματα: Τι είδους αλλαγές θα προκαλέσει στη δημοσιογραφία αλλά και στη δημόσια σφαίρα η ανάπτυξη των νέων μέσων ενημέρωσης; Έχουν τη δυνατότητα οι νέες  διαδικτυακές  εφαρμογές όπως π.χ. τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να μεταμορφώσουν την ίδια τη δημοσιογραφία; Και τελικά, θα μπορέσουν κάποια στιγμή στο μέλλον να αντικαταστήσουν τα συμβατικά μέσα μαζικής ενημέρωσης;

Είναι δύσκολο να δώσει κανείς σίγουρη απάντηση για το ακριβώς θα συμβεί καθώς ο συγκεκριμένος τομέας βρίσκεται σε συνεχή εξέλιξη. Σε μια εποχή όπου τα μέσα επικοινωνίας γίνονται πιο απλά, περισσότερο διαδραστικά και μονίμως συνδεμένα στον παγκόσμιο ιστό, και με τους χρήστες που παλαιότερα αποτελούσαν το κοινό να έχουν πλέον την ικανότητα να παράγουν και να επικοινωνήσουν οι ίδιοι το περιεχόμενο τους, φαίνεται να υπάρχει ακόμα σε ένα κομμάτι των πολιτών η ανάγκη της διαμεσολάβησης: δηλαδή της ύπαρξης κάποιου προσώπου ή ενός επίσημου οργανισμού από τον οποίο θα ενημερώνονται.

Επίσης, για τους περισσότερους μελετητές των μέσων μαζικής ενημέρωσης δεν τίθεται καν θέμα εάν π.χ. το blogging, τα forums ή οι εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης απειλούν να αντικαταστήσουν τους επαγγελματίες δημοσιογράφους, καθώς και οι δύο μορφές ενημέρωσης δείχνουν να αλληλοσυμπληρώνονται, να παρεμβάλλονται και να προβάλουν η μια την άλλη.

Αντί λοιπόν να θεωρήσουμε τα νέα μέσα επικοινωνίας ως απειλή και ένα πιθανό υποκατάστατο της επαγγελματικής δημοσιογραφίας, ίσως θα έπρεπε να τα αντιμετωπίσουμε όχι μόνο ως μια πρόκληση που φέρνει τους δημοσιογράφους προ των ευθυνών τους όσον αφορά στις πρακτικές που ακολουθούν, αλλά ταυτόχρονα και ως κριτήριο της προσωπικής τους ηθικής που πρέπει, βάσει του δημοκρατικού ρόλου που καλείται να διαδραματίσει ο Τύπος, να βρίσκεται στο επίκεντρο της επαγγελματικής τους «ταυτότητας».

***Ο Βασίλης Ντίνος, μέλος της ΕΣΗΕΑ, σπούδασε Επικοινωνία και ΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και είναι κάτοχος .M.Sc στο Marketing και την Επικοινωνία από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έχει συνεργαστεί  με διάφορα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα μαζικής ενημέρωσης  σε θέματα οικονομίας και νέων τεχνολογιών.