Για την Μαρία Ρεζάν ,πρωτη γυναίκα στο ΔΣ της ΕΣΗΕΑ

 της Νανάς Νταουντάκη

(Ομιλία στην ΕΣΗΕΑ, κατά την παρουσίαση των συλλεκτικών γραμματοσήμων για τα 100 χρόνια από την ίδρυση του Σωματείου)

              Οι δύο γιοι της Μαρίας Ρεζάν παραλαμβάνουν το γραμματοσημο

Εκατό χρόνια ζωής αυτού του Σωματείου. Εμείς προσπαθούμε να είμαστε (όχι πάντα επιτυχώς) συνεχιστές των πρώτων θεμελιωτών του και της πορείας που χάραξαν πολλοί πριν από εμάς.

Πολλοί και σπουδαίοι άνθρωποι που δεν τους περιλαμβάνει όλους αυτή η συλλογή γραμματοσήμων- μου έρχεται στο νου για παράδειγμα ο Παναγιώτης Πατρίκιος, ο Γιώργος Τσαπόγας, ο Γιώργος Καράντζας και πολλοί άλλοι στους οποίους χρωστάμε. - Και αναφέρομαι μόνο σ΄αυτούς που έφυγαν, γιατί αν μιλούσα για όσους έχουμε τη χαρά να είναι μαζί μας ο πρώτος θα ήταν ο Κώστας Νίτσος.

Θα σας μιλήσω για μια γυναίκα, την πρώτη που παραβίασε το ανδροκρατούμενο άβατο αυτού του Σωματείου: Τη Μαρία Ρεζάν.

  Εκλέχτηκε στο Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΣΗΕΑ To 1984,  η πρώτη γυναίκα μέλος του ΔΣ μετά από 70 χρόνια ιστορίας του Σωματείου μας. Ακολούθησε η Φανή Πετραλιά, επίσης ως μέλος, και περίπου 10 χρόνια αργότερα η υποφαινόμενη στη θέση Γεν. Γραμματέα κι ήταν αυτή η πρώτη επίσης φορά που γυναίκα εκλεγόταν στο προεδρείο. Εκτοτε κι άλλες γυναίκες μπήκαν στο συμβούλιο, ενώ  πολλές περισσότερες άξιες συνάδελφοι έδωσαν μάχες αλλά , για διάφορους λόγους, δεν εκλέχτηκαν (στο μυαλό μου έρχεται για παράδειγμα η Λίνα Αλεξίου). - Και φτάσαμε στο σήμερα, όπου έχουμε γυναίκα πρόεδρο του Σωματείου, κι αυτό για πρώτη φορά, 100 χρόνια από την ίδρυσή του. Οι αλλαγές αργούν πολύ όταν αφορούν στις γυναίκες παρά τους αγώνες που έχουν γίνει. Γιαυτό και έχει μεγάλη σημασία η εκλογή της Μαρίας Ρεζάν.

Η Μαρία Αγάπησε με πάθος τη δημοσιογραφία, υπερασπίστηκε με πάθος την ελευθεροτυπία και με το ίδιο πάθος το Σωματείο αυτό. Όλα τα έκανε με πάθος αυτή η γυναίκα. Το κατάλαβα αυτό μόνο όταν την γνώρισα.

Πριν τη γνωρίσω, είχα ήδη ακούσει γιαυτήν κάτι ανδρικά σχόλια άλλων μελών του ΔΣ, για κάποια μέρα, παραμονές Χριστουγέννων, όταν μετά από ατελείωτες συνεδριάσεις, πήρε την τσάντα της και έφυγε, δηλώνοντας: Σας βαρέθηκα, πάω να φτιάξω κουλουράκια. Τότε, νέα άπειρη και απόλυτη όπως ήμουν, πρέπει να ομολογήσω ότι δεν μου είχε αρέσει πολύ αυτό-«άφησε το συμβούλιο για να φτιάξει κουλουράκια»…

Μου πήρε καιρό να καταλάβω αυτό που η Μαρία Ρεζάν είχε μέσα της, όπως την αναπνοή. Μέσα σε δεκάδες κείμενα, βίντεο και συνεντεύξεις της- μαργαριτάρια της δημοσιογραφίας που θα έπρεπε να διδάσκονται σε όλες τις δημοσιογραφικές σχολές- αλλά και άλλων για αυτήν, βρήκα κάπου μια σελίδα από την ατζέντα της:

1.Να τηλεφωνήσω Καραμανλή 2.Κουλουράκια για παιδιά 3.Υδραυλικός για βρύση 4.Ηχογράφηση ΕΡΤ.

Αυτή είναι η ζωή των περισσότερων γυναικών. Αυτή ήταν η Ρεζάν. Δεν έγινε «άνδρας» για να πετύχει, δεν ντύθηκε κάποιο ρόλο για να αρέσει  ή να είναι στη μόδα, δεν στόλισε την δημοσιογραφία της με φτερά και πούλιες. Έμεινε αυτή που ήταν. Μία αστή, με μόρφωση και κουλτούρα, με αρχές και αξίες αδιαπραγμάτευτες.

Έτσι, ήταν στο σπίτι της, έτσι ήταν στη δημοσιογραφία, έτσι και στο συνδικαλιστικό της Σωματείο. Το περιγράφει η ίδια πολύ καλά

«Ως δημοσιογράφος είχα ένα μοναδικό όπλο στη ζωή μου, και το είχα στην τσάντα μου. Ένα χαρτάκι τόσο δα: την παραίτησή μου. Και χάρη σ΄αυτό ένιωθα πάντα ασφαλής και ελεύθερη να κάνω όπως εγώ νόμιζα καλύτερα τη δουλειά μου. Ρόδινα δε μούρθαν πάντα τα πράγματα. Με απέλυσαν η παραιτήθηκα. Και πάντα αυτοί που διαμαρτυρήθηκαν ήταν εκείνοι που με πίεσαν να παραιτηθώ. Έτσι, είναι η δημοσιογραφία, πέφτεις και τσακίζεσαι, κανείς γκάφες, έχεις επιτυχίες πολλές φορές, αλλά όπως μου έγραψε κάποτε κάποιος ακροατής μου, ο κ. Τρυφωνόπουλος, σημασία δεν έχει σε πιο ύψος μπλέχτηκες στα ηλεκτροφόρα σύρματα, σημασία έχει πως προσπαθούσες να πετάξεις».

Το βιογραφικό της είναι γνωστό, το έμαθαν όλοι μετά το θάνατό της το 2004,  Γενάρη σαν και τώρα. Γιαυτό θα το αναφέρω τελείως συνοπτικά:

Το πραγματικό της όνομα ήταν Ρεζάν Μισραχή, το οποίο άλλαξε σε Μαρία Ρεζάν όταν βαπτίστηκε χριστιανή, πολλά χρόνια αργότερα, προκειμένου να παντρευτεί τον Αντρέα Ιωσήφ, πολιτικό συντάκτη της εφημερίδας «Εστία» και αργότερα υφυπουργό παρά τω πρωθυπουργώ της δεύτερης κυβέρνησης Πλαστήρα, με τον οποίο χώρισαν κάποια χρόνια αργότερα, αφού απέκτησαν τέσσερα παιδιά, την Μαρίνα, τον Στέφανο, τον Λάμπρο, και τον Μίλτο.

Το όνομα Ρεζάν δεν ήταν αποτέλεσμα της εβραϊκής καταγωγής της, αλλά επηρεασμένο από τον θαυμασμό που έτρεφε ο πατέρας της για το γαλλικό θέατρο της εποχής, όπου Ρεζάν ήταν το όνομα μιας γνωστής ηθοποιού της γαλλικής σκηνής.

Είχαν μαζί με τον άνδρα της την διαχείριση του ξενόγλωσσου βιβλιοπωλείου και Πρακτορείου Τύπου «International» στην οδό Αμερικής. Ο χωρισμός της από τον Ιωσήφ και η υποτίμηση της δραχμής  από τον Μαρκεζίνη (που κατέστρεψε οικονομικά το International) την οδήγησαν σε αναζήτηση άλλων επαγγελματικών διεξόδων.

Η δημοσιογραφική της καριέρα ξεκίνησε το 1959, όταν έγραψε για πρώτη φορά στην ιστορική εφημερίδα «Ελευθερία».

Όταν πήγε να πιάσει δουλειά, μετά από συστάσεις γνωστού της, είπε στον αρχισυντάκτη Ανδρουλιδάκη:.

 «Εγώ δεν ξέρω αν μπορώ να γράφω. Έχω γράψει μόνο ερωτικές επιστολές και φαίνεται ότι δεν ήταν και καλές γιατί είμαι μόνη μου».

 Έτσι μπήκε στη δημοσιογραφία. «Μπήκα στην δημοσιογραφία τυχαία αλλά δεν την άσκησα στην τύχη», έλεγε

Μετά, εργάστηκε και σε άλλες μεγάλες εφημερίδες, όπως το Βήμα και την Καθημερινή. Στην περίοδο της δικτατορίας αυτοεξορίστηκε στο Παρίσι, όπου εργάστηκε σε μεγάλα, επίσης, περιοδικά, όπως τα «L' Express» και «Le Point». Στην Ελλάδα επέστρεψε το 1978.

Η εκπομπή της «Μια ώρα έτσι, χωρίς πρόγραμμα», που εξακολουθεί να μνημονεύεται ακόμα και σήμερα, μεταδόθηκε για πρώτη φορά το 1980 από το Πρώτο Πρόγραμμα της ελληνικής ραδιοφωνίας. «Μια τρελή επιτυχία» τη χαρακτηρίζει η ίδια (έκπληκτη λίγο από αυτή)αλλά στην πορεία της, εκτός από επιτυχία συνάντησε και αρκετές αντιδράσεις, που ανάγκασαν την διακοπή της  δύο φορές πριν από την οριστική διακοπή, που έγινε το 1984.

Απόλυτα κυρίαρχη του εαυτού της και του θέματος, έκανε με τη γνωστή μπάσα φωνή της, ερωτήσεις αληθινά δύσκολες στις πιο καταξιωμένες προσωπικότητες της εποχής μας. Πάντα με ευγένεια, χωρίς να ξεπέφτει σε χαρακτηρισμούς και χυδαία επιθετικότητα αλλά και χωρίς να καλοπιάνει κανέναν, ζόριζε τον εκάστοτε καλεσμένο χωρίς να αφήνει κανένα θέμα ουσίας απ΄έξω. Την ενδιέφερε η αλήθεια, και όχι να μείνει ευχαριστημένος ο συνομιλητής της, οι ακροατές ή ο καθρέφτης . Δημιούργησε έναν θρύλο, κι ένα παράδειγμα αξεπέραστο.

Από πού αντλεί τη δύναμή της η εκπομπή; Ρωτήθηκε κάποτε

«Στη δημοσιογραφία και μόνο στη δημοσιογραφία»  ήταν η κοφτή απάντηση

Και το τι σήμαινε η δημοσιογραφία για τη Μαρία Ρεζάν το γράφει ή ίδια σε αφιέρωσή της στο βιβλίο με τις ραδιοφωνικές συνεντεύξεις».

«Στον Γιώργη Ανδρουλιδάκη, τον δάσκαλό μας, που μας έμαθε πως στη δημοσιογραφία δεν χωράει συνοικέσιο, αλλά μόνο έρωτας». Και ήξερε καλά, το είχε πει, ότι …

 «Οι δημοσιογράφοι είναι άνθρωποι μονάχοι. Έχουν απέναντι ένα άδειο χαρτί και την ευθύνη τι θα γράψουν».

Αυτή την ευθύνη, δεν προσπάθησε ποτέ να την αποφύγει, για κανένα λόγο, όποιον κι αν είχε απέναντί της.  Το 1984 , εκλέχτηκε όπως είπαμε στο ΔΣ της ΕΣΗΕΑ και, επίσης, κυκλοφόρησε βιβλίο με συνεντεύξεις που πήρε στην εκπομπή της.

Στην εισαγωγή του βιβλίου της γράφει: Καμιά εξουσία δεν συμφιλιώθηκε ποτέ, ολότελα, με την ελευθεροτυπία. Είσαι καλός και αντικειμενικός όταν, για όλα, τη χειροκροτείς. Αλλιώς... Τι άλλο μένει, λοιπόν, στον άνθρωπο της δημοσιογραφίας, από το να παίζει, καθημερινά, με αυτήν την -άπληστη από τη φύση της- εξουσία, έναν κρυστάλλινο τίμιο κλεφτοπόλεμο; Τι άλλο από το να απαντά ακούραστα, σε κάθε απόπειρα αλλοτρίωσής τους «δουλειά σου και δουλειά μου»; Αλλά αυτό -καταλήγει η Ρεζάν, και είναι σαν να ακούμε τη φωνή της- δεν με εμποδίζει να πιστεύω, φανατικά, πως η δημοσιογραφία είναι το ωραιότερο επάγγελμα του κόσμου. Και τούτος ο φανατισμός (ύστερα από όσα πίστεψα και γίνανε στάχτη) είναι, σας το ορκίζομαι, ο τελευταίος που επιτρέπω πια, στον Εαυτό μου».

Το 1999 εκδόθηκε η αυτοβιογραφία της με τίτλο Με νοσταλγία… για μια ζωή έτσι, χωρίς πρόγραμμα, η οποία έκανε επιτυχία, και στην οποία αφηγείται περιστατικά που αφορούν αφενός τη ζωή της και αφετέρου την πολιτική και κοινωνική ζωή της Ελλάδας τον 20ό αιώνα.

Το 2002 η Μαρία Ρεζάν έδωσε την τελευταία της συνέντευξη στον δημοσιογράφο Δαυίδ Ναχμία στα πλαίσια της εκπομπής Ιχνηλάτες της ΕΡΤ

-Την ρωτάει για την ιστορία με το «φτού σας» που είχε πει κατά τη διάρκεια μιάς απεργίας και διέτρεχε τα δημοσιογραφικά γραφεία. Σας διαβάζω την απάντηση της Ρεζάν όπως την απομαγνητοφώνησα (το βίντεο υπάρχει στο διαδίκτυο, είναι αρχείο της ΕΡΤ και αξίζει τον κόπο να το δείτε, έχει κάνει εξαιρετική δουλειά ο συνάδελφος, θα δείτε πρόσωπα και θα ακούσετε φωνές σπουδαίων ανθρώπων, σαν τον Χατζηδάκι, τον Τσαρούχη κ.α.)Λέει λοιπόν, με τον ίδιο όπως στις εκπομπές της ξεκάθαρα κοφτό και ειλικρινή τρόπο απλώς λίγο πιο αργά λόγω της κατάστασης στην υγεία της:

-Είπα κι άλλες κουβέντες δεν είπα μόνο φτου σας. Είναι άδικο που έμεινε το φτου σας. Αλλά να σου πω πως έμεινε. Όλα κλειστά.  Η ΕΡΤ σανατόριο. Έψαχνα τον παραγωγό, να του πω ότι δεν θα πάω. Δεν τον έβρισκα. Μ΄ αρέσει να πλένω πιάτα και εκεί που το κάνω σκέφτομαι το τέλος της εκπομπής. Λέω, από κει θα σε πάρουν σηκωτή. Ήταν στο δεύτερο πρόγραμμα.

Στο ηχητικό απόσπασμα ακούγεται  ο παραγωτός  να λέει εισαγωγικά: θα δώσω πρώτα το λόγο στην κ. Ρεζάν για λόγους διττής δεοντολογίας. Δεν γνωρίζω τι εννοούσε με το «διττής»- μπορώ να υποθέσω ότι αναφερόταν στο γεγονός ότι ήταν μέλος του ΔΣ και εργαζόταν στην ΕΡΤ.

Ακούγεται,λοιπον, η Ρεζάν να λέει- απίστευτα ήρεμα αλλά αποφασιστικά:

-Να που βρίσκομαι απόψε εδώ, σ΄αυτό το μικρόφωνο, μαζί ωστόσο με μερικούς από τους απεργοσπάστες, δεν ξέρω πόσοι είσαστε ακριβώς καμιά 15ρια, δεν έχει και τόσο σημασία. Που ψάχνετε μάλιστα, λέει, να φτιάξετε και μία καινούργια  Ένωση, Ένωση Συντακτών. Εγώ θα σας συμβούλευα παιδιά να ψάξετε καλύτερα να μάθετε μια άλλη δουλειά ούτε άλλωστε νομίζω ότι έχετε θέση στην Ένωση Συντακτών. Με την οποία μπορεί να έχουμε πολλοί μύρια όσα παράπονα, αλλά αυτής της Ένωσης μέλη υπήρξαν ένας Κωστής Παλαμάς, ένας Κώστας Βιδάλης, οι Ανδρουλιδάκηδες, ο Γιώργος ο Καράντζας και άλλοι και άλλοι. Ήρθα για να σας καταγγείλω και τώρα, πριν φύγω, γιατί θα φύγω, να σας πω κάτι..

Ακούγονται φωνές διαμαρτυρίας, κάποιος φωνάζει κάτι για δημοκρατία κάποιος προσπαθεί να την διακόψει, -Η φωνή της Ρεζάν κοφτή σα μαχαίρι τον σταματάει:

…Σιωπή μιλάω.

Και εν μέσω διαμαρτυριών των απεργοσπαστών συνεχίζει απτόητη:

Και τώρα δεν θα σας πω γεια σας, θα σας πω φτού σας

Και φεύγει, αδιαφορώντας για τις φωνές, αδιαφορώντας για τις συνέπειες, αδιαφορώντας για τις «ισορροπίες» με ψηφοθηρικό στόχο των επαγγελματιών συνδικαλιστών ή πολιτικών. Την θυμάμαι συχνά όταν ακούω εργαζόμενους να στρέφονται ενάντια στο Σωματείο τους (και τελικά ενάντια στα συμφέροντά τους) γιατί κήρυξε απεργία υπερασπίζοντας εργασιακά δικαιώματα, να το βρίζουν ή ακόμη χειρότερα να στήνουν κάλπες (εργοδότες, διευθυντές και εργαζόμενοι όλοι αντάμα). Την θυμάμαι όταν βλέπω δημοσιογράφους να κάνουν καραγκιοζιλίκια για μια θεσούλα στην τηλεόραση, κι όταν βλέπω άλλους να χρησιμοποιούν τη θέση εξουσίας για να στηρίξουν την εξουσία, ενώ θα έπρεπε να είναι από την απέναντι πλευρά.

Θα κλείσω με μια φράση που έγραψε η Μαρία Ρεζάν:

«Και να θυμάσαι πάντα, πως δεν υπάρχει τίποτα ωραιότερο στο κόσμο αυτό, από μια νύχτα που τη φωτίζουν τ΄αστέρια και το συναίσθημα ότι έκανες το καθήκον σου».